نگاهی به حقوق حیوانات در اخلاق محیط زیست اسلام

    نگاهی به حقوق حیوانات در اخلاق محیط زیست اسلام از منظر نهج البلاغه

خداوند با مسخر قرار دادن آسمان و زمین برای انسان - خلیفه خدا بر روی زمین - به معرفی نعمت های 

دنیوی و موارد استفاده و کاربرد آنها می پردازد، امّا اینها همه به معنای ایجاد حق ویران کردن طبیعت یا 

استفاده های بی حد و حصر و نابجا از زمین و اکوسیستم ها وزیست بوم های مختلف نیست .

              از حمله انتحاری استانبول تا نجات سگی از شعله‌های آتش

    

   خداوند با مسخر قرار دادن آسمان و زمین برای انسان - خلیفه خدا بر روی زمین -به معرفی نعمت های

 دنیوی و موارد استفاده و کاربرد آنها می پردازد، امّا اینها همه به معنای ایجاد حق ویران کردن طبیعت یا 

استفاده های بی حد و  حصر و  نابجا از زمین و  اکوسیستم ها و زیست بوم های  مختلف نیست تا حق 

با لین وایت و  دیگر مدافعان اخلاق زیست محیط غربی باشد که ادیان آسمانی را عامل اساسی تخریب 

محیط زیست می دانند. در منابع  دینی، به  ویژه نهج البلاغه  هر جا سخن از  استفاده و  برخورداری  از 

مواهب طبیعی است، به دنبال آن روش صحیح برخورد با  زیست بوم ها و  میزان و حد و مرز و  چگونگی 

استفاده از آنها بیان شده  است. حضرت علی (علیه السلام) در نهج البلاغه،  پدیده های طبیعی را  به 

لحاظ داشتن   ویژگی های  همچون زیبایی و خدمت رسانی به  انسان، دارای  ارزش می داند و آنها  را 

وسیله ای برای تأمل و تفکر انسان برای پی بردن به قدرت و عظمت و دانایی خالق هستی  می داند. 

از این روی، بر رعایت رفتار عادلانه و توجه و اهتمام به زیست بوم ها به  طور ویژه  تأکید می کند و  راه 

کارهای عینی استفاده ی درست از موهبت های الهی را پیش روی انسان های عادی  قرار می دهند. 

علی (علیه السلام)، در نهج البلاغه به تنظیم رفتار کارگزارانش، در بهره برداری از  حیوانات به گونه ای 

دقیق و قابل توجه پرداخته است. حضرت، سِیری  و راحتی گوساله و نوزاد را معیار و میزان بهره برداری 

از شیر ماده گاو  می داند و سواری بر چارپایان را  تا حدّی مجاز  می داند که مرکب،  خسته  و  رنجور 

نشود. اقلیم های هفت گانه را در مقابل سلب پوست جوی به ناحقّ از دهان مورچه، جایز  نمی داند. 

پرندگان را نشانه ها  و دلایل شگفت  انگیز  جهان آفرینش و قدرت لایتناهی خالق هستی  می داند و 

انسان  را  به تدبّر و  تامّل در خلقت آنها،  تشویق، توصیه  و  امر می کند. به  اعتقاد  نگارنده،   منشأ 

اشتباه های مدافعان اخلاق زیست محیطی در  انتساب تخریب محیط زیست به  آموزه های  آسمانی

 و ادیان الهی، به این نکته بر می گردد که انسان، حیوان یا گیاهان را محور اخلاق می دانند؛ در حالی

 که بر اساس آموزه های دینی،  اخلاق زیست  محیطی، اخلاقی خدامحور می باشد. در این دیدگاه 

استفاده  ازپدذیده های طبیعی براساس نیاز و ضرورت،جایز و  استفاده نابجا و حدّ و حصرممنوع شده 

است.

  حضرت، حفظ و رعایت حقوق حیوانات را به نظام دینی و الهی نسبت می دهد و برای این کار اجر 

و  مزد اخروی و معنوی قائل می شوند: «فَإِنَّ  ذلکَ  اعظمُ  لاجرِکَ،  واقربُ  لِرشدِکَ،  إِن شاءَ  اللهُ».

حقوق حیوانات و عدالت نسبت به آنها در سیره ی علوی تا آنجا مورد تأکید و سفارش است و  اهمیت 

دارد که حضرت درمقابل تمام هستی و اقلیم هفتگانه،حاضر به گرفتن پوست جویی از دهان مورچه ای 

به ظلم و ناروا نیست: «واللهِ لو اعطیتُ الاقالیم  السّبعهَ بَمَا تحتَ افلاکِهَا، عَلَی ان  أعصِِیَ اللهَ فی نمله 

اسلبها جلبَ شعیرة ما فعلتهُ

در جای دیگر نیز بر نگهداری از حیوانات، به ویژه گوسفند تأکید می فرماید:  «بهترین چیزی که انسان در

 خانه برای خانواده ی خود تهیه می کند، گوسفند است. هر کس در منزل خود گوسفندی داشته باشد،

 در هر روز فرشتگان خدا دو بار او را تقدیس می کنند

حضرت امیر در این خطبه به آفرینش شگفت جانداران و مردگان و آرام گرفتگان وجنبندگان،اشاره می کند

 و آنها را شاهدان روشن خلقت و صنع و قدرت خداوند می دند. «ابتدعهم خلقا عجیبا من حیوان و موات، 

و ساکن و ذی حرکات. فاقام من شواهد البیّنات علی لطیف صنعته  و عظیم  قدرته ما انقادت  له العقول

 معترفه به و مسلِّمه له». (27) سپس حضرت گونه گونه   بودن پرندگان را به عنوان دلایل و نشانه های 

وحدانیت  خداوند  معرفی  می کند:   و نعقت فی اسماعنا  دلائله علی وحدانیته  و ما ذرأ من  مختلف 

صور  الاطیار  التی أسکنها  أخادید الارض و  خروق فجاجها و رواسی اعلامها من ذات اجنحه مختلفه م 

هیأت متبایته

                   انسانیت در بحران و سیل فیلیپین        از خودگذشتگی و کمک به جانوران درنده